Nierzadko dochodziło do sytuacji, w której to w wydanym przez organ Akcie Własności Ziemi uwzględniany był tylko jednego z małżonków, najczęściej był to mąż, jako mężczyzna, gospodarujący danymi nieruchomościami. Co jednak w sytuacji, gdy nieruchomość należała do małżonków?
Regulacje ustawowe
Regulowanie własności nieruchomości rolnych poprzez wydawanie Aktów Własności Ziemi opierało się na przepisach ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Zgodnie z ww. ustawą nieruchomości wchodzące w skład gospodarstw rolnych i znajdujące się w dniu wejścia w życie ustawy w samoistnym posiadaniu rolników stały się z mocy samego prawa własnością tych rolników, jeżeli oni sami lub ich poprzednicy objęli te nieruchomości w posiadanie na podstawie zawartej bez prawem przewidzianej formy umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, umowy o dożywocie lub innej umowy o przeniesienie własności, o zniesienie współwłasności albo umowy o dział spadku.
Małżeństwo a uregulowanie własności nieruchomości
W ślad za orzeczeniem Sądu Najwyższego należy wskazać, iż nieruchomosć rolna nabyta na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych przez jedno z małżonków wchodzi w skład majątku wspólnego obojga małżonków, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegały ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 listopada 1987 r. III CZP 64/87 (OSNCP 1989, nr 4, poz. 62) za przesądzającą uznał okoliczność, że nabycie własności nieruchomości w tym trybie następowało z mocy samego prawa, przy czym było to nabycie pierwotne prawa podmiotowego, tj. takie, przy którym nabyte prawo nie jest uzależnione od jakiegokolwiek z już istniejących praw.
Istnienie ustroju wspólności majątkowej w dniu 4 listopada 1971 r. stanowi dostateczną, a zarazem wyczerpującą, przyczynę zaliczenia nabytej przez jednego z małżonków nieruchomości do ich majątku dorobkowego. Nie jest przy tym istotne, czy w dniu 4 listopada 1971r. oboje małżonkowie byli samoistnymi współposiadaczami nieruchomości. Przy braku współposiadania decyzja uwłaszczeniowa opiewająca tylko na jednego z nich nie stwarza podstawy do odmowy zaliczenia uwłaszczonej nieruchomości do majątku dorobkowego. Skutek w postaci uwłaszczenia jednego małżonka w czasie, gdy pozostaje on we wspólności ustawowej wywołuje sytuację dającą się określić jako „nabycie przedmiotu majątkowego przez jednego z małżonków”, co odpowiada hipotezie przepisu art. 31 § 1 k.r.o. i podobnie, jak wspólne uwłaszczenie małżonków, prowadzi do powstania majątku dorobkowego (postanowienie SN z dnia 11 września 2002 r., V CKN 1232/00; uchwała SN z dnia 24 stycznia 1991 r., III CZP 61/90, OSNC 1991/7/87; uchwała SN z dnia 1 lutego 1989 r., III CZP 14/88, nie publ.; uchwała SN z dnia 16 listopada 1987 r., III CZP 64/87, OSNC 1989/4/62; orzeczenie SN z dnia 11 grudnia 1986 r., III CRN 342/86, nie publ.).
Skutki wydania Aktu Własności Ziemi na jednego z małżonków
Skutki wydania AWZ tylko na rzecz jednego z małżonków, mogą m.in. powstać w sferze stosunków z zakresu prawa rodzinnego w odniesieniu do składników majątku wspólnego małżonków. Podkreśla się, iż organ administracyjny wydający akt własności ziemi nie mógł wiążąco rozstrzygać w przedmiocie, tego czy nabyta przez rolnika nieruchomość weszła w skład majątku wspólnego tego rolnika i jego małżonka, czy też należy do majątku osobistego rolnika. Wiążąca moc prawna aktu administracyjnego sprowadza się do tej sfery stosunków, do których uregulowania organ administracyjny był ustawowo powołany. Z tych względów uznano, że Sąd może samodzielnie rozstrzygnąć spór o to, czy nieruchomość objęta aktem własności ziemi weszła do wspólnego majątku dorobkowego rolnika i jego małżonka, czy też należy do majątku osobistego rolnika (postanowienie SN z dnia 21 maja 1999 r., III CKN 244/98, OSNC 1999/12/210, OSP 1999/12/222, Biul.SN 1999/9/7).
Powyższe ma zastosowanie do spraw w zakresie podziału majątku wspólnego oraz działu spadku. W tych postępowaniach należy zatem ustalić wysokość udziałów w majątku wspólnym, dokonać rozliczenia nakładów, w innym przypadku nie będzie możliwe ustalenie składu i wartości majątku wspólnego, a w konsekwencji składu i wartości spadku podlegającego podziałowi.
Lipiec, 2025 r.
